Die Poetologie des Zweifels
Erzählen und Erinnern in der späten Prosa von Günter Grass
by Julia Kanchana Schlichting
Date of Examination:2021-10-28
Date of issue:2022-08-01
Advisor:Prof. Dr. Dr. Heinrich Detering
Referee:Prof. Dr. Dr. Heinrich Detering
Referee:Prof. Dr. Gerhard Lauer
Referee:Dr. Katerina Kroucheva
Persistent Address:
http://dx.doi.org/10.53846/goediss-9388
Files in this item
Name:Dissertation Die Poetologie des Zweifels_Jul...pdf
Size:2.38Mb
Format:PDF
The following license files are associated with this item:
Abstract
English
Research on Günter Grass has so far focused mainly on his early works and the Danzig Trilogy. Much less attention has been directed at his late works and their unifying aspects. Yet Grass himself designated three of his late works—Beim Häuten der Zwiebel (2006), Die Box (2008), and Grimms Wörter (2010)—the Trilogy of Memory. My book focuses on the unifying aspects of several of Grass’s late works, aspects that are articulated in specials ways in relation to his early works. It also proposes another grouping of works, namely the “trilogy of doubt,” consisting of Im Krebsgang (2002), Beim Häuten der Zwiebel, and Die Box. Grass’s late creative phase begins with the essay “Ich erinnere mich” (2000), which gives the I of remembering a central position. Narration, rememberance, and doubt form a triad in the works that constitute the Trilogy of Doubt. The reflective problematization of memory processes and memory performance as well as their consequences for the respective narrative construct is very pronounced in these three works. They also continue the Danzig Trilogy from a different thematic perspective and against the background of expanded knowledge. Grass’s continuation of the narrative from a reflecive-retrospective meta-level of the post-past creates a space for reflection that makes it possible to reevaluate things. The 17-year-old figure in these works is also noteworthy. In view of Grass’s own biography, the valorization of doubt about supposed realities and supposedly certain truths is readily apparent. The 17-year-old is a crucial character in these three narratives—although he has received little attention from researchers to date—and serves as an embodiment of trauma, which I analyze in detail. To summarize the three works: memory only becomes credible though doubt in its veracity. The Trilogy of Doubt centers around the reconstruction of the past by means of the act of remembering as well as the resulting reflection on memory. This, in turn, elevates doubt to a central principle. My general approach is hermeneutic and involves detailed textual analyses. My line of argument, however, draws on extra-textual discourses as well. The most important of these— cultural-stuides research on the topos of memory and psychological theories on trauma and generational problems in dealing with war memories—are addressed in the theoretical section of this book. I also discuss the debate regarding texts about the strategic bombing campaign against Germany in WWII and philosophical reflections on doubt as a category of thought. In addition, I draw on Grass’s own statements about thoughts expressed in his works, about new projects and concepts, as well as the social criticism in his essays, speeches, and conversations to paint a multi-layered picture.
Keywords: Narration; Rememberance; Trilogy of Doubt; reflective problematization of memory processes and memory performance; figure of the 17-year old
German
Der Schwerpunkt der bisherigen Grass-Forschung liegt klar auf dem Frühwerk und der Danziger Trilogie, das Spätwerk wurde bisher wenig auf einheitsgebende Aspekte hin untersucht. Grass selbst nannte dahingehend die Trilogie der Erinnerung (Beim Häuten der Zwiebel [2006], Die Box [2008] und Grimms Wörter [2010]). Die vorliegende Arbeit fokussiert auf die einheitsgebenden Aspekte des Spätwerks, die im Zusammenhang mit dem Frühwerk eine besondere Entfaltung erfahren, und postuliert eine andere Werkeinheit, nämlich die Trilogie des Zweifels, bestehend aus Im Krebsgang (2002), Beim Häuten der Zwiebel und Die Box. Grass’ späte Schaffensphase wird mit dem Essay Ich erinnere mich (2000) eingeleitet, in dem das Ich des Erinnerns eine zentrale Stellung erhält. Erzählen, Erinnern und Zweifeln bilden daher in den Werken der Trilogie des Zweifels eine Trias. Die reflektierende Problematisierung von Erinnerungsprozessen und Gedächtnisleistung sowie daraus abgeleitete Konsequenzen für die jeweilige Erzählkonstruktion sind hier sehr stark ausgeprägt. Die drei Werke führen außerdem die Danziger Trilogie aus anderem thematischem Blickwinkel und vor dem Hintergrund erweiterten Wissens fort. Durch dieses Weitererzählen aus der reflexiv-retrospektiven Metaebene der Nach-Vergangenheit entsteht ein Reflexionsraum, der es ermöglicht, Dinge neu zu bewerten. Ein weiterer Schwerpunkt stellt die Figur des 17-Jährigen dar. Eingedenk Grass’ eigener Biografie leuchtet die Wertschätzung des Zweifels an vorgegebenen Realitäten und vermeintlich sicheren Wahrheiten unmittelbar ein. Der 17-Jährige spielt als Figur in diesen drei Narrationen eine entscheidende Rolle. Er ist bisher von der Forschung wenig beachtet worden, funktioniert aber für sich genommen als Trauma im Gesamttext. Diese bisher in der Forschung weitgehend ignorierte Rolle wird genau herausgearbeitet. Die Erinnerung wird, so kann man die drei Werke zusammenfassen, nur durch den Zweifel an ihr glaubhaft. Im Zentrum der Trilogie des Zweifels stehen die Rekonstruktion von Vergangenheit mittels des Akts des Erinnerns sowie die daraus resultierende Reflexion des Erinnerungsvermögens, die wiederum den Zweifel zum zentralen Prinzip erhebt. Grundsätzlich wird ein hermeneutisches Verfahren mit ausführlichen Textanalysen angewendet. Die Argumentation erfolgt jedoch nicht rein werkimmanent, sondern auch von einer Grundlage außertextueller Diskurse aus. Die wichtigsten außertextuellen Kontexte finden sich gebündelt in einem Theorieblock in der Arbeit. Es sind Forschungsergebnisse aus den Bereichen der Kulturwissenschaften zum Topos der Erinnerung und der Psychologie zum Thema Trauma und Generationenproblematik im Umgang mit der Kriegsvergangenheit. Außerdem werden Diskussionen wie die Luftkrieg-und-Literatur-Debatte sowie philosophische Reflexionen zum Zweifel als Denkkategorie berücksichtigt. Äußerungen des Autors zu Gedanken seines Werkes, zu neuen Projekten und Konzepten sowie gesellschaftliche Kritik in Essays, Reden oder Gesprächen werden ebenfalls als Quellen herangezogen, um ein vielschichtiges Bild zu zeichnen.Other Languages
Koncentracja dotyczasowych badań dzieł Grass‘a skupiona była głównie na jego wcześniejszych dziełach i na pracy Danziger Trilogie. Dużo mniej uwagi poświęcono późnejszym dziełom i ich jednoczącym aspektom. Grass nazywał 3 swoje późne dzieła Trologie der Erinnerung (Beim Häuten der Zwiebel [2006], Die Box [2008] i Grimms Wörter [2010]). Obecna praca skupia się na zuinfikowanych aspektach późnejszych prac, które korelują z wcześniejszymi dziełami tworząc Trologie des Zweifels, składająca się z Im Krebsgang (2002), Beim Häuten der Zwiebel jak i Die Box.
Późny etap kreatywny Grass’a rozpoczyna się wypracowaniem, Ich erinnere mich (2000) w którym to Ja Pamięci otrzymuje centralne stanowisko. Opowiedzenie, wspomnienie i wątpliwości tworzą zatem triadę w dziełach tworzących Trilogie des Zweifels. Reflektywny problem procesów pamięci i wyników pamięci oraz z tego konsekwencje dla odpowiedniej konstrukcji opowieści są tu bardzo silnie wykształcone.
Te trzy prace pokazuja Danziger Trilogie z innej perspektywy tematycznej oraz z tła rozszerzonej wiedzy. Dzięki dalszej opowieści z poziomu refleksyjno-retrospekcyjnego przyszłości-przeszłości jest możliwość stworzenia miejsca, które umożliwia nam ponowne ocenianie rzeczy. Postać 17 latka jest godna uwagi. Upamiętniony Grass we własnej biografii pokazuje uznanie tej wątpliwości na wstępnych rzeczywistościach jak i również bezpośrednio rzekomych i bezpiecznych prawd. 17-latek odgrywa decydującą rolę w tych trzech narracjach. Jak dotąd nie została zbadana ta postać w zbyt wielu badaniach, bądź Figura sama dla siebe funkcjonuje jako uraz w ogólnym tekście. Ta rola, która dotychczasowo w dużej mierze ignorowana w badaniach, jest szczegółowo opracowywana. Wspomnienie będzie, tak można te trzy dzieła podsumować, tylko przez wątpliwość wiarygodna. W centrum Trilogie des Zweifels mieści się skupienie na odbudowie przeszłości poprzez akt pamięci i wynikająca z tego refleksja pamięci, co z kolei wzbudza wątpliwości jako podstawową zasadę .
Zasadniczo jest stosowana metoda hermeneutyczna przy szczegółowych analizach tekstu. Jednakże argument ten nie jest całkowitym nieodłącznym elementem dzieła, lecz opierający się na pozatekstowych dyskursach. Najważniejsze konteksty nietekstowe można znaleźć połączone w bloku teorii tej pracy. Wyniki badań wynikają z obszarów psychologii na temat urazów i problemów pokoleniowych w zakresie rozpatrywania tematów jak i postępowaniem w czasie powojennym. Ponadto będą brane pod uwagę dyskusje o strategii podczas wojny lotniczej przeciw Niemcom podczas drugiej wojny i także refleksje filozoficzne o wątpliwościach w teorii myśli. Oświadczenia autora dotyczące jego myśli i idei jego pracy, nowych projektów i koncepcji oraz krytyki społecznej w esejach, wypowiedzi lub dyskusjach są również wykorzystywane jako źródła do sporządzenia wielowarstwowego obrazu.
Schlagwörter: Reflexion des Erinnerungsvermögens; Die Figur des Siebzehnjährigen; reflektierende Problematisierung von Erinnerungsprozessen und Gedächtnisleistung; Nachvergangenheit; Trilogie des Zweifels; Rekonstruktion von Vergangenheit; Trauma und Generationenproblematik; Zweifel als Denkkategorie